Inpumkhatna atan mamawh ka tih leh ka beiseina te chu pehhel lovin, ka hmuh dan leh ka hriat danin ka ziak dawn a ni a, he ka thuziak hi keima mimal ngaihdan leh hmuhdanah min lo pawmsak ka duh a ni. Mihringte hi mahni mimal a khawsa thei lo, khawsa ngai lo te kan ni a, veng- khua-ram neiin “Society or Community” angin a huho a awm kan ni a, inpumkhat khawtlang, hnam leh ram ni turin min phuarkhawm a ni. Inpumkhatna a awm loh chuan khawtlang-veng-khua leh hnam a tlabal a, a dingchhuak ngai lo a ni. Tun kan dinhmunah Burma rama cheng Duhlian-Mizo tawng hmang Zofate kan inpumkhat zual zel nan kan mamawh leh kan tih turte i thlir ang u.
ZOFATE KAN NI; CHIN- MIZO-KUKI KAN NI.
Chhinlung chhuak ZOFATE hi chhul khat kual, thlahtu pakhat, unau piangtlang kan ni a, Chin Hills leh Lushai Hills lamah AD 1200 vela kan pan hma khan Kale-Kabaw phai ah rei tak kan lo chengza ho a, chutih lai chuan a huho a awmkhawmin “\awng khat” hmang kan lo nih thu chu Historiante chhui dan leh pawm dan a ni. Tlang ram kan panna hmun leh kawng a in-an loh avangin, tlang dang leh tlang hranah khawsak zel a ngai ta a, inkalpawhna that tawk loh avangin, hun a lo rei takah chuan a hmaa tawng khat hmang mah ni ila kan tawng hman a lo dang hret hret a, chipeng leh hnampeng hrang hrang angin kan lo awm ta a ni. Zofate chenna ram chu khawvel sorkar (Vai-Kawl-Sap) ten anmahni duhdan angin min thensawm a, ramri an kham a, sorkar ram hranga awmte pawh kan lo ni zel hi a pawi tak zet a ni. Zofate chu kan chenna ram sorkar-in min pawm dan leh “record”- danang zelin “CHIN, MIZO, KUKI, BAWM etc..” te kan lo ni ta. Amaherawchu, Ram in ri a nei a. Hnam erawh chuan ri a nei lo”tih a ni a, heng Chin-Mizo-Kuki te hi ZOFATE tihnvek a ni tih kan pawm zel a tha a ni. Zofate hu unau kan ni a, pumkhat kan ni a, kan chenna sorkar min hruaidan ang zelin Chin kan ni a, Mizo kan ni a, Kuki pawh kan ni tih hi kan pawm tlat a \ha.
BURMA A MIZO TE CHU TE NGE?
Burma sorkar in “Ethic Nationalities 8 (Taing-Yin- Tha pariat)” a neih zinga Chin hi Mizo tih nen thuhmun reng a ni a, Chin hnam-peng 53 a awm an tih zingah Duhlian-Lusei tawng hmang te hi hnam-peng 3 angin min “record” (Vawiin thleng chuan) chungte chu (a) Kalinkaw-Lushay (b) Lushay (c) Hualngo te kan ni.
Heng Chin hnampeng 3 te hian Duhlian \awng kan hman avangin keimahni kan inkohnaah chuan “Mizo kan ni” kan inti mai a, hei hi a dikna pawh a ni tho a ni, Mizo leh Chin tih chu thuhmun a ni a, Zofate hming a ni kan tih tawh kha. Atlangpui thuin Burma rama cheng Chin zinga Duhlian tawng hmang te chuan khawlai \awng ang takin (sorkar record ah min record lo mahse) “Mizo” kan inti mai a, kan chhehvela kan unaute pawhin “Mizo” or Lusei” min ti ve mai zel a nih hi. Burma rammi (Burma citizen), Chin Tain-yin-tha zinga \awng khat hmang unau te kan ni mai e.
UANU LAICHIN KAN NI
“|awngin hnam a siam” tih a ni a, Burma a Duhlian \awng hmangte chu unau hnam khat kan ni a, inla hrang tur leh intichhe tur kan ni lo. Greek thu ng “United we stand, Divided we fall”a ti a, (kan inpumkhat chuan kan dingchhuak ang a, kan pheldarh chuan kan tluchhia ang) tih hi keimahni tana lo awm ang mai a ni. Burma rama Duhlian \awng hmangte hi nupui pasal inneihpawlh vek, kohhran pakhat a lawi za ho, khaw khat leh veng khatah kawmchhak kawmthlanga awm, chhiatni that nia in\awiawm zel kan ni. In lahrang leh inthenhrang thei kan ni lo.
ENGNGE KAN MAMAWH; ENGNGE KAN TIH ANG?
Kan inpumkhat zel theih nan a hnuaia kan tarlan te hi kan mamawh:
(a) Hnampeng/Chipeng (Clan/family) pakhat leh pakhat kan inzahtawn na (Mutual Respest) kan neih a ngai. Hnam hminga inhmuhsitna, indeusawhna kan bansan a ngai.
(b) Hnampeng pakhat leh pakhat kan inhriatthiam (Mutual Understanding) a ngai, Hnampeng pakhat an \obul leh an hnam nun, an khawsak zia, an tawng-kauchheh te nuihzat mai lovin, hnuaichhiah loin angkhat leh “level” khat anga kan en leh kan hriatthiam a ngai. ”Unity in diversity” an tih angin Duhlian tawng hmangte zingah (kan pianna khua leh ram a zir in) mizia in ang lo deuh pawh kan awm tih kan pawm a ngai.
(c) Burma ram hmun tin ah kan awm a, kan chenna veng leh khua theuhah Chin unau dangte nen kan khawsa ho vek a, tlawmn- gai pawl leh |halai pawl te hi “Hnam” hminga din mai lovin, khawtlang hming anga din zel (Zofa zawng zawng huap thei pawl din) hi kan inpumkhatna atan tlo leh tha/\ulah ka ngai.
(d) Hnam hming in “Social Wafare Organization” emaw “Culture and Literature” pawl emaw kan din chuan pawl din chhan kha (Walfare, Culture, Literature etc.) a buaipui in a thawk mai tur a ni a, pawl hming emaw hnam hminga politics an khelh chuan, kan inpumkhatna tichhetu an ni zel ang.
(e) Hnam leh Chibing hminga politics an khelh chuan, kan inpumkhatna tichhetu a ni. Hnam hming (Chibing hming) a political party kan thlawp chuan kan hnam chhunga kan hnampuite “mimal zalenna (personal rights and personal choice)” kan bawhchhia a ni. Democracy leh Human Rights kalphung nen a inkalh tlat a ni. Chumai a ni lova, Burmaah Duhlian \awng hmangte min vaw phel zel dawn. Politics khel duh leh khel ngam chuan political party ama mimal duhzawngah a lut mai tur a ni a, political party a din mai tur a ni.
TLANGKAWMNA
Kan inpumkhat tawk lo nia kan hriat chuan kan inpumkhat theih lohnate hi ngaihtuahho,sawiho tur a ni. Ral khat-a in-ep leh indo mai lovin, unau kan nihna hnam khat kan nihna kengkawhin kan inpumkhatna daltu, min tipheltu chu kan paihbo theih nan sawiho-na (Dialogue) neih hi a pawimawh, Nelson Mandela chuan ‘hmaichhana remna thu sawi hi mi huaisen tak lo chuan an tlin ngai lo” a ti. Ralkhat atanga in-ep leh in-do hi dawihzep thiltih a ni a, inpumkhat kan duh tak tak chuan mihuaisen te tihdan angin hmaichhana inbiak, remna thusawi te hi kan tih tur ngei a ni. Tuna inpumkhatna atan kan sawiho te hian hnam damna min thlen ngei ang. Zofate i harh ang u! Inpumkhat zel ang u.
ZOFATE KAN NI; CHIN- MIZO-KUKI KAN NI.
Chhinlung chhuak ZOFATE hi chhul khat kual, thlahtu pakhat, unau piangtlang kan ni a, Chin Hills leh Lushai Hills lamah AD 1200 vela kan pan hma khan Kale-Kabaw phai ah rei tak kan lo chengza ho a, chutih lai chuan a huho a awmkhawmin “\awng khat” hmang kan lo nih thu chu Historiante chhui dan leh pawm dan a ni. Tlang ram kan panna hmun leh kawng a in-an loh avangin, tlang dang leh tlang hranah khawsak zel a ngai ta a, inkalpawhna that tawk loh avangin, hun a lo rei takah chuan a hmaa tawng khat hmang mah ni ila kan tawng hman a lo dang hret hret a, chipeng leh hnampeng hrang hrang angin kan lo awm ta a ni. Zofate chenna ram chu khawvel sorkar (Vai-Kawl-Sap) ten anmahni duhdan angin min thensawm a, ramri an kham a, sorkar ram hranga awmte pawh kan lo ni zel hi a pawi tak zet a ni. Zofate chu kan chenna ram sorkar-in min pawm dan leh “record”- danang zelin “CHIN, MIZO, KUKI, BAWM etc..” te kan lo ni ta. Amaherawchu, Ram in ri a nei a. Hnam erawh chuan ri a nei lo”tih a ni a, heng Chin-Mizo-Kuki te hi ZOFATE tihnvek a ni tih kan pawm zel a tha a ni. Zofate hu unau kan ni a, pumkhat kan ni a, kan chenna sorkar min hruaidan ang zelin Chin kan ni a, Mizo kan ni a, Kuki pawh kan ni tih hi kan pawm tlat a \ha.
BURMA A MIZO TE CHU TE NGE?
Burma sorkar in “Ethic Nationalities 8 (Taing-Yin- Tha pariat)” a neih zinga Chin hi Mizo tih nen thuhmun reng a ni a, Chin hnam-peng 53 a awm an tih zingah Duhlian-Lusei tawng hmang te hi hnam-peng 3 angin min “record” (Vawiin thleng chuan) chungte chu (a) Kalinkaw-Lushay (b) Lushay (c) Hualngo te kan ni.
Heng Chin hnampeng 3 te hian Duhlian \awng kan hman avangin keimahni kan inkohnaah chuan “Mizo kan ni” kan inti mai a, hei hi a dikna pawh a ni tho a ni, Mizo leh Chin tih chu thuhmun a ni a, Zofate hming a ni kan tih tawh kha. Atlangpui thuin Burma rama cheng Chin zinga Duhlian tawng hmang te chuan khawlai \awng ang takin (sorkar record ah min record lo mahse) “Mizo” kan inti mai a, kan chhehvela kan unaute pawhin “Mizo” or Lusei” min ti ve mai zel a nih hi. Burma rammi (Burma citizen), Chin Tain-yin-tha zinga \awng khat hmang unau te kan ni mai e.
UANU LAICHIN KAN NI
“|awngin hnam a siam” tih a ni a, Burma a Duhlian \awng hmangte chu unau hnam khat kan ni a, inla hrang tur leh intichhe tur kan ni lo. Greek thu ng “United we stand, Divided we fall”a ti a, (kan inpumkhat chuan kan dingchhuak ang a, kan pheldarh chuan kan tluchhia ang) tih hi keimahni tana lo awm ang mai a ni. Burma rama Duhlian \awng hmangte hi nupui pasal inneihpawlh vek, kohhran pakhat a lawi za ho, khaw khat leh veng khatah kawmchhak kawmthlanga awm, chhiatni that nia in\awiawm zel kan ni. In lahrang leh inthenhrang thei kan ni lo.
ENGNGE KAN MAMAWH; ENGNGE KAN TIH ANG?
Kan inpumkhat zel theih nan a hnuaia kan tarlan te hi kan mamawh:
(a) Hnampeng/Chipeng (Clan/family) pakhat leh pakhat kan inzahtawn na (Mutual Respest) kan neih a ngai. Hnam hminga inhmuhsitna, indeusawhna kan bansan a ngai.
(b) Hnampeng pakhat leh pakhat kan inhriatthiam (Mutual Understanding) a ngai, Hnampeng pakhat an \obul leh an hnam nun, an khawsak zia, an tawng-kauchheh te nuihzat mai lovin, hnuaichhiah loin angkhat leh “level” khat anga kan en leh kan hriatthiam a ngai. ”Unity in diversity” an tih angin Duhlian tawng hmangte zingah (kan pianna khua leh ram a zir in) mizia in ang lo deuh pawh kan awm tih kan pawm a ngai.
(c) Burma ram hmun tin ah kan awm a, kan chenna veng leh khua theuhah Chin unau dangte nen kan khawsa ho vek a, tlawmn- gai pawl leh |halai pawl te hi “Hnam” hminga din mai lovin, khawtlang hming anga din zel (Zofa zawng zawng huap thei pawl din) hi kan inpumkhatna atan tlo leh tha/\ulah ka ngai.
(d) Hnam hming in “Social Wafare Organization” emaw “Culture and Literature” pawl emaw kan din chuan pawl din chhan kha (Walfare, Culture, Literature etc.) a buaipui in a thawk mai tur a ni a, pawl hming emaw hnam hminga politics an khelh chuan, kan inpumkhatna tichhetu an ni zel ang.
(e) Hnam leh Chibing hminga politics an khelh chuan, kan inpumkhatna tichhetu a ni. Hnam hming (Chibing hming) a political party kan thlawp chuan kan hnam chhunga kan hnampuite “mimal zalenna (personal rights and personal choice)” kan bawhchhia a ni. Democracy leh Human Rights kalphung nen a inkalh tlat a ni. Chumai a ni lova, Burmaah Duhlian \awng hmangte min vaw phel zel dawn. Politics khel duh leh khel ngam chuan political party ama mimal duhzawngah a lut mai tur a ni a, political party a din mai tur a ni.
TLANGKAWMNA
Kan inpumkhat tawk lo nia kan hriat chuan kan inpumkhat theih lohnate hi ngaihtuahho,sawiho tur a ni. Ral khat-a in-ep leh indo mai lovin, unau kan nihna hnam khat kan nihna kengkawhin kan inpumkhatna daltu, min tipheltu chu kan paihbo theih nan sawiho-na (Dialogue) neih hi a pawimawh, Nelson Mandela chuan ‘hmaichhana remna thu sawi hi mi huaisen tak lo chuan an tlin ngai lo” a ti. Ralkhat atanga in-ep leh in-do hi dawihzep thiltih a ni a, inpumkhat kan duh tak tak chuan mihuaisen te tihdan angin hmaichhana inbiak, remna thusawi te hi kan tih tur ngei a ni. Tuna inpumkhatna atan kan sawiho te hian hnam damna min thlen ngei ang. Zofate i harh ang u! Inpumkhat zel ang u.
- Dr. Rodinga B.V.S
Tahan
Tahan






0 comments:
Post a Comment